انتخاب ماده ترمیمی دندان شیری

تحلیل علمی و بالینی آمالگام، کامپوزیت، گلاس آینومر و کامپومر در مطب کودک

 انتخاب ماده ترمیمی دندان شیری ، لبخند کودک، بازتابی از سلامت و شادی اوست و دندان‌های شیری، هرچند موقتی، نقشی حیاتی در این تصویر ایفا می‌کنند.

فراتر از زیبایی، این مرواریدهای کوچک در جویدن، تکلم، حفظ فضا برای دندان‌های دائمی و اعتماد به نفس کودک تأثیرگذارند [1].

مواجهه با پوسیدگی در این دندان‌ها، چالشی رایج در دندانپزشکی کودکان است و انتخاب **ماده ترمیمی مناسب**، سنگ بنای یک درمان موفق و بادوام محسوب می‌شود.

اما در میان انبوهی از گزینه‌ها – از آمالگام پرسابقه گرفته تا کامپوزیت‌های زیبا و گلاس آینومرهای فعال – کدام یک برای شرایط خاص هر بیمار کوچک، انتخابی ایده‌آل خواهد بود؟

این تصمیم‌گیری، نیازمند درک عمیق از ویژگی‌های هر ماده، مزایا، محدودیت‌ها و تطابق آن‌ها با آناتومی و فیزیولوژی منحصربه‌فرد دندان‌های شیری و البته، شرایط بالینی و همکاری بیمار است.

 همچنین بخوانید >>> هنر و علم تراش در سرزمین مرواریدهای شیری

سفر در دنیای مواد ترمیمی: آشنایی با بازیگران اصلی

 انتخاب ماده ترمیمی برای دندان‌های شیری، یک معادله چند مجهولی است که در آن عواملی چون سن بیمار، میزان همکاری، ریسک پوسیدگی، عمق و وسعت ضایعه، ملاحظات زیبایی، دوام مورد انتظار و حتی توانایی کنترل رطوبت در حین کار، نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.

بیایید نگاهی دقیق‌تر به هر یک از مواد رایج و ویژگی‌های آن‌ها بیندازیم:

آمالگام (Dental Amalgam): سرباز کهنه‌کار و قابل اعتماد

 آمالگام، با سابقه‌ای بیش از یک قرن، یکی از بادوام‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مواد ترمیمی است [2].

این آلیاژ فلزی، به ویژه در دندان‌های شیری خلفی که تحت نیروهای جویدن قابل توجهی هستند، عملکرد بسیار خوبی از خود نشان داده است.

نقاط قوت:

• دوام و استحکام بالا: مقاومت عالی در برابر سایش و شکست، به ویژه در ترمیم‌های وسیع کلاس I و II.
• سهولت کاربرد نسبی: حساسیت تکنیکی کمتری نسبت به مواد باند شونده مانند کامپوزیت دارد.
• تحمل بهتر رطوبت: اگرچه ایزولاسیون ایده‌آل همیشه توصیه می‌شود، اما آمالگام در محیطی با کنترل رطوبت کمتر، بخشنده‌تر از کامپوزیت عمل می‌کند.
• عمر طولانی: ترمیم‌های آمالگام در صورت رعایت اصول صحیح تهیه حفره، می‌توانند تا زمان افتادن طبیعی دندان شیری دوام بیاورند.
•  اثر سیل کنندگی (Self-sealing) :با گذشت زمان، محصولات خوردگی در فصل مشترک دندان و ترمیم می‌توانند به کاهش میکرولیکیج کمک کنند.

نقاط ضعف:

•  زیبایی: رنگ نقره‌ای آن، به ویژه در دندان‌های قدامی یا حتی پرمولرهای شیری که هنگام لبخند دیده می‌شوند، مطلوب نیست.
• عدم باند به ساختار دندان: نیازمند گیر مکانیکی در حفره است که گاهی مستلزم برداشت بیشتر ساختار سالم دندان می‌باشد.
• هدایت حرارتی: می‌تواند منجر به حساسیت موقت پس از ترمیم شود.
• ملاحظات مربوط به جیوه: اگرچه انجمن‌های معتبر دندانپزشکی استفاده از آمالگام را ایمن می‌دانند [2, 3]، اما نگرانی‌های عمومی و تمایل به استفاده از مواد بدون جیوه، کاربرد آن را کاهش داده است.

 کاربردهای اصلی در دندان‌های شیری:

•   ترمیم‌های کلاس I و II وسیع در مولرهای شیری، به‌ویژه در بیمارانی با ریسک پوسیدگی بالا یا همکاری محدود.
• مواردی که کنترل رطوبت بسیار دشوار است.
•  ترمیم‌های چند سطحی که نیاز به دوام بالا دارند.

 رزین کامپوزیت (Composite Resin): هنر زیبایی و محافظه‌کاری

 کامپوزیت‌ها انقلابی در دندانپزشکی ترمیمی ایجاد کرده‌اند و با توانایی تقلید رنگ و شفافیت طبیعی دندان، گزینه‌ای بسیار محبوب برای ترمیم‌های زیبا هستند.

این مواد به ساختار دندان باند می‌شوند و امکان تهیه حفره‌های محافظه‌کارانه‌تر را فراهم می‌کنند.

 نقاط قوت:

• زیبایی فوق‌العاده: بهترین گزینه برای ترمیم‌های همرنگ دندان، به‌ویژه در دندان‌های قدامی.
• باند به مینا و عاج: امکان حفظ حداکثری ساختار سالم دندان و کاهش نیاز به گیر مکانیکی ماکرو.
• عدم هدایت حرارتی قابل توجه: ریسک حساسیت پس از ترمیم کمتر است.
• تقویت ساختار باقی‌مانده دندان (در برخی موارد): به دلیل باند شدن.

 نقاط ضعف:

• حساسیت تکنیکی بالا: نیازمند ایزولاسیون دقیق (رابردم ایده‌آل است)، اچینگ و باندینگ صحیح. هرگونه آلودگی با بزاق یا خون می‌تواند کیفیت باند و دوام ترمیم را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
•  انقباض پلیمریزاسیون (Polymerization Shrinkage): می‌تواند منجر به ایجاد فاصله در مارجین‌ها، میکرولیکیج و حساسیت پس از ترمیم شود. تکنیک‌های جایگذاری لایه‌ای (Incremental Placement) برای کاهش این اثر ضروری است.
•  سایش بیشتر نسبت به آمالگام (در برخی انواع قدیمی‌تر): اگرچه کامپوزیت‌های مدرن مقاومت به سایش بسیار خوبی دارند، اما این مورد همچنان یک ملاحظه است، به‌ویژه در ترمیم‌های وسیع خلفی در بیماران با براکسیسم.
• زمان‌بر بودن پروسه ترمیم: مراحل متعدد اچینگ، باندینگ و لایت کیور کردن هر لایه.
• هزینه بالاتر: نسبت به آمالگام و گلاس آینومر.

کاربردهای اصلی در دندان‌های شیری:

• ترمیم‌های کلاس III, IV, V و ترمیم‌های کوچک تا متوسط کلاس I و II در دندان‌های قدامی و خلفی.
• بیماران با ریسک پوسیدگی پایین تا متوسط و همکاری خوب.
• مواردی که زیبایی اولویت اصلی است.
• ترمیم‌های پیشگیرانه رزینی (Preventive Resin Restorations – PRR).

همچنین بخوانید >>> گلاس آینومر در دندانپزشکی کودکان

 گلاس آینومر سمنت (Glass Ionomer Cement – GIC): مدافع بیولوژیک

    گلاس آینومرها موادی منحصر به فرد با توانایی آزادسازی فلوراید و باند شیمیایی به ساختار دندان هستند.

این ویژگی‌ها آن‌ها را به گزینه‌ای جذاب، به‌ویژه در بیماران با ریسک پوسیدگی بالا، تبدیل کرده است.

 نقاط قوت:

•  آزادسازی فلوراید: کمک به رمینرالیزاسیون ساختار دندان مجاور و جلوگیری از پوسیدگی ثانویه [1, 4]. قابلیت شارژ مجدد فلوراید از محیط دهان (مانند خمیر دندان حاوی فلوراید).
•  باند شیمیایی به مینا و عاج: نیاز کمتر به گیر مکانیکی.
• زیست‌سازگاری خوب: تحریک پالپی کم.
• ضریب انبساط حرارتی مشابه دندان: کاهش استرس در فصل مشترک دندان و ترمیم.
• تحمل رطوبت بهتر از کامپوزیت: اگرچه محیط خشک ایده‌آل است، اما نسبت به آلودگی مختصر با رطوبت، کمتر از کامپوزیت‌ها حساس هستند (به‌ویژه انواع Conventional GIC).

نقاط ضعف:

•  استحکام و مقاومت به سایش پایین‌تر: نسبت به آمالگام و کامپوزیت، شکننده‌تر هستند و برای ترمیم‌های وسیع تحت استرس بالا مناسب نیستند.
• زیبایی محدودتر: کدرتر از کامپوزیت‌ها هستند و تطابق رنگی ضعیف‌تری دارند.
• حساسیت به دهیدراتاسیون و جذب آب در مراحل اولیه سفت شدن: نیاز به محافظت سطحی (مانند وارنیش یا باندینگ ایجنت) پس از جایگذاری دارند.
• زمان سفت شدن طولانی‌تر برای انواع  Conventional

 انواع اصلی:

•   Conventional GIC (گلاس آینومر معمولی): سفت شدن از طریق واکنش اسید-باز. آزادسازی فلوراید بیشتر.
•   (Resin-Modified GIC )RMGIC  گلاس آینومر اصلاح شده با رزین: حاوی اجزای رزینی هستند که با لایت کیور پلیمریزه می‌شوند. خواص فیزیکی بهتر (استحکام و مقاومت به سایش بالاتر)، زیبایی بهتر و کاربرد آسان‌تر از GIC معمولی دارند، در حالی که همچنان فلوراید آزاد می‌کنند [4].

  کاربردهای اصلی در دندان‌های شیری:

•  ترمیم‌های کلاس V و کلاس III کوچک.
• ترمیم‌های کلاس I کوچک که تحت استرس اکلوزالی شدید نیستند.
• ترمیم‌های موقت یا متوسط‌المدت.
• درمان ترمیمی آتروماتیک (Atraumatic Restorative Treatment – ART)، به‌ویژه در شرایطی با امکانات محدود یا بیماران غیرهمکار.
• به عنوان بیس یا لاینر زیر سایر ترمیم‌ها.
•  بیماران با ریسک پوسیدگی بالا.
• RMGIC ها کاربرد وسیع‌تری دارند و می‌توانند برای ترمیم‌های کلاس II کوچک تا متوسط نیز استفاده شوند.

کامپومر (Compomer – Polyacid-Modified Composite Resin): ترکیبی از دو جهان؟

کامپومرها با هدف ترکیب مزایای کامپوزیت‌ها (زیبایی، استحکام نسبی) و گلاس آینومرها (آزادسازی فلوراید) توسعه یافتند.

این مواد در واقع رزین کامپوزیت‌هایی هستند که مقداری از اجزای گلاس آینومر را در خود دارند.

  نقاط قوت:

• زیبایی خوب: بهتر از GIC، اما معمولاً نه به خوبی کامپوزیت‌ها.
• کاربرد آسان‌تر از کامپوزیت: اغلب به صورت تک مرحله‌ای (پس از اچ و باند) استفاده می‌شوند.
• آزادسازی فلوراید: کمتر از GIC، اما بیشتر از کامپوزیت‌های معمولی. میزان آزادسازی فلوراید و اهمیت بالینی آن مورد بحث است [5].
• خواص فیزیکی بهتر از GIC معمولی.

نقاط ضعف:

•  نیازمند باندینگ ایجنت: برخلاف GIC، باند شیمیایی مستقیم به دندان ندارند.
• مقاومت به سایش و استحکام کمتر از کامپوزیت‌های مدرن.
• جذب آب و انبساط بیشتر از کامپوزیت‌ها در طولانی مدت.

 کاربردهای اصلی در دندان‌های شیری:

• ترمیم‌های کلاس I, II کوچک تا متوسط، III و V در دندان‌های شیری.
• بیماران با ریسک پوسیدگی متوسط.
• زمانی که کاربرد آسان‌تر از کامپوزیت و زیبایی بهتر از GIC مد نظر باشد.

 انتخاب ماده ترمیمی دندان شیری، آمالگام دندان شیری، کامپوزیت دندان شیری، گلاس آینومر دندان شیری، کامپومر دندان شیری، ترمیم دندان کودکان، دندانپزشکی اطفال مواد ترمیمی

همچنین بخوانید >>> دهان‌بازکن و زبان‌گیر PropGard Ultradent

فاکتورهای کلیدی در انتخاب ماده ترمیمی: راهنمای تصمیم‌گیری بالینی

 انتخاب ماده ترمیمی یک تصمیم‌گیری پیچیده و چند عاملی است. هیچ ماده‌ای به تنهایی “بهترین” نیست و انتخاب بهینه بستگی به شرایط خاص هر بیمار دارد.

در ادامه، مهم‌ترین فاکتورها بررسی می‌شوند:

1- سن بیمار و سطح همکاری:

کودکان بسیار کم سن یا غیرهمکار: موادی با کاربرد سریع‌تر و حساسیت تکنیکی کمتر (مانند GIC به روش ART یا آمالگام در صورت امکان ایزولاسیون حداقلی) ارجحیت دارند. کامپوزیت به دلیل نیاز به ایزولاسیون دقیق و زمان طولانی‌تر، چالش‌برانگیز است.

 کودکان همکار: طیف وسیع‌تری از مواد قابل استفاده هستند.

2- ریسک پوسیدگی بیمار (Caries Risk Assessment):

ریسک بالا: مواد آزادکننده فلوراید مانند GIC و RMGIC انتخاب‌های بسیار خوبی هستند. آمالگام نیز به دلیل دوام بالا و مقاومت در برابر پوسیدگی ثانویه (به دلیل محصولات خوردگی) گزینه مناسبی است.

ریسک پایین تا متوسط: کامپوزیت و کامپومر گزینه‌های خوبی برای ترمیم‌های زیبا هستند.

3- اندازه، عمق و محل ضایعه:

ضایعات کوچک تا متوسط کلاس I و II، کلاس III, IV, V:کامپوزیت، RMGIC، کامپومر.

ضایعات وسیع کلاس I و II خلفی (به‌ویژه چند سطحی):آمالگام (در صورت پذیرش بیمار و والدین) یا روکش‌های استیل ضدزنگ (SSC) اغلب انتخاب‌های بادوام‌تری هستند. کامپوزیت‌های Bulk-fill مدرن نیز در صورت رعایت اصول، می‌توانند گزینه باشند اما نیازمند ارزیابی دقیق هستند.

ضایعات بسیار عمیق نزدیک به پالپ: GIC یا RMGIC به عنوان لاینر یا بیس به دلیل زیست‌سازگاری و آزادسازی فلوراید می‌توانند مفید باشند. انتخاب ماده نهایی بستگی به ساختار باقی‌مانده و نیازهای فانکشنال دارد.

4- کنترل رطوبت:

 امکان ایزولاسیون عالی (رابردم): کامپوزیت بهترین عملکرد را خواهد داشت.

کنترل رطوبت دشوار: آمالگام، GIC به‌ویژه انواع Conventional انتخاب‌های منطقی‌تری هستند. RMGIC ها نسبت به Conventional GIC ها به رطوبت حساس‌ترند اما از کامپوزیت‌ها مقاوم‌ترند.

5- طول عمر مورد انتظار ترمیم:

دندان‌هایی که به زودی می‌افتند: ممکن است ترمیم‌های با طول عمر کوتاه‌تر مانند GIC کافی باشند.

دندان‌هایی که برای مدت طولانی‌تری در دهان باقی می‌مانند: آمالگام یا کامپوزیت‌های با کیفیت بالا دوام بیشتری خواهند داشت.

6- ملاحظات زیبایی:

دندان‌های قدامی یا نواحی قابل مشاهده: کامپوزیت‌ها گزینه اول هستند. RMGIC و کامپومرها نیز زیبایی قابل قبولی ارائه می‌دهند.

دندان‌های خلفی غیر قابل مشاهده: زیبایی اهمیت کمتری دارد و دوام و عملکرد در اولویت قرار می‌گیرند.

7- مهارت و تجربه دندانپزشک:

استفاده موفقیت‌آمیز از مواد حساس به تکنیک مانند کامپوزیت، نیازمند مهارت و تجربه کافی است. انتخاب ماده‌ای که دندانپزشک با آن راحت‌تر است و نتایج قابل پیش‌بینی‌تری کسب می‌کند، منطقی است.

سناریوهای بالینی فرضی:

بیمار الف: دختر 4 ساله، غیرهمکار، با چندین پوسیدگی اکلوزال در مولرهای شیری و بهداشت دهان ضعیف. ریسک پوسیدگی بالا.

گزینه‌های احتمالی: GIC روش ART یا RMGIC. اگر ایزولاسیون نسبی ممکن باشد و پوسیدگی‌ها وسیع باشند، آمالگام (با رضایت والدین) نیز قابل بررسی است.

بیمار ب: پسر 7 ساله، همکار، با یک پوسیدگی کوچک اکلوزال در مولر اول شیری پایین. ریسک پوسیدگی پایین. بهداشت دهان خوب.

گزینه‌های احتمالی: رزین کامپوزیت (PRR یا ترمیم کلاس I کوچک)، کامپومر، یا RMGIC.

بیمار ج: دختر 3 ساله، با پوسیدگی‌های وسیع در دندان‌های قدامی بالا (Early Childhood Caries). همکاری محدود.

گزینه‌های احتمالی: کامپوزیت با استفاده از استریپ کراون (در صورت امکان ایزولاسیون و همکاری)، RMGIC. در موارد بسیار شدید، روکش‌های استیل قدامی یا حتی سیلور دی آمین فلوراید (SDF) برای متوقف کردن پوسیدگی تا زمان امکان ترمیم قطعی‌تر، قابل بررسی است.

همچنین بخوانید >>> از فلوراید فراتر بروید : نسل جدید پیشگیری با CPP-ACP در دندانپزشکی کودکان

نگاهی به آینده: فراتر از انتخاب‌های امروزی

 دنیای مواد دندانی همواره در حال تحول است. مواد بیواکتیو جدیدتر که نه تنها ساختار از دست رفته را جایگزین می‌کنند، بلکه به طور فعال در فرآیند ترمیم و بازسازی بافت‌های دندانی شرکت می‌کنند، افق‌های جدیدی را در دندانپزشکی ترمیمی کودکان گشوده‌اند.

با این حال، تسلط بر اصول انتخاب و کاربرد صحیح مواد موجود، همچنان یک مهارت اساسی برای هر دندانپزشکی است که با لبخندهای شیری سر و کار دارد.

 تصمیم‌گیری آگاهانه، مبتنی بر شواهد علمی و با در نظر گرفتن تمام جوانب بیمار، کلید ترمیم‌هایی است که نه تنها زیبا و فانکشنال هستند، بلکه سلامت طولانی‌مدت دندان‌های شیری و در نهایت، سلامت کلی کودک را تضمین می‌کنند.

دانش خود را برای ترمیم‌های بی‌نقص، عمق بخشید!

 انتخاب ماده ترمیمی مناسب برای دندان‌های شیری، بیش از یک انتخاب ساده، یک هنر و علم است که مستقیماً بر موفقیت درمان و رضایت بیمار و والدین تأثیر می‌گذارد.

اگر به دنبال ارتقاء مهارت‌های خود در تشخیص دقیق انواع پوسیدگی‌ها، درک عمیق‌تر رفتار مواد مختلف در محیط دهان کودکان و انتخاب بهینه‌ترین طرح درمان هستید، دوره‌های تخصصی ما می‌توانند نقشه راه شما باشند:

تشخیص و طرح درمان پوسیدگی های عمیق دندان های شیری

این دوره به شما کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری پوسیدگی‌های عمیق را تشخیص داده و بر اساس آن، ماده ترمیمی و روش درمانی مناسب (از جمله درمان‌های پالپ زنده) را انتخاب نمایید. درک عمیق از میزان پیشرفت پوسیدگی، کلید انتخاب ماده‌ای است که بتواند بهترین سیل و محافظت را برای پالپ فراهم کند.

سیلور دی آمین فلوراید Silver iamine Fluoride (SDF)

هرچند SDF یک ماده ترمیمی مستقیم نیست، اما به عنوان یک گزینه در مدیریت پوسیدگی، به‌ویژه در شرایط خاص، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. آشنایی با کاربردها و محدودیت‌های SDF می‌تواند در کنار دانش مواد ترمیمی، جعبه ابزار درمانی شما را کامل‌تر کند.

 با سرمایه‌گذاری بر روی دانش و مهارت‌های خود، می‌توانید با اطمینان بیشتری به ترمیم لبخندهای ارزشمند کودکان بپردازید و تجربه‌ای مثبت از دندانپزشکی برای آن‌ها رقم بزنید.

 انتخاب ماده ترمیمی دندان شیری، آمالگام دندان شیری، کامپوزیت دندان شیری، گلاس آینومر دندان شیری، کامپومر دندان شیری، ترمیم دندان کودکان، دندانپزشکی اطفال مواد ترمیمی

لیست منابع

 1.  Cameron, A. C., & Widmer, R. P. (Eds.). (2019). *Handbook of pediatric dentistry* (5th ed.). Mosby Elsevier. (فصل‌های مربوط به مواد ترمیمی و مدیریت پوسیدگی)

2).  American Dental Association Council on Scientific Affairs. (2009). Dental amalgam: update on safety concerns. *The Journal of the American Dental Association*, *140*(4), 451-458.

3).  World Health Organization. (2009. *Future Use of Materials for Dental Restoration: Report of the Meeting Convened at WHO HQ, Geneva, Switzerland, 16 to 17 November 2009*. WHO.

4).  Wiegand, A., Buchalla, W., & Attin, T. (2007). Review on fluoride-releasing restorative materials—fluoride release and uptake characteristics, antibacterial activity and influence on caries formation. *Dental Materials*, *23*(3), 343-362.

5).  Nicholson, J. W., Czarnecka, B., & Limanowska-Shaw, H. (2002). A review of the effects of clinical variables on the performance of compomer restoratives. *Biomaterials*, *23*(17), 3757-3761.

 انتخاب ماده ترمیمی دندان شیری، آمالگام دندان شیری، کامپوزیت دندان شیری، گلاس آینومر دندان شیری، کامپومر دندان شیری، ترمیم دندان کودکان، دندانپزشکی اطفال مواد ترمیمی