گلاس آینومر در دندانپزشکی کودکان

 از مبانی تا جادوی ترمیم‌های زیست‌فعال (Conventional و RMGI)

همکاران گرامی، در دنیای پویای دندانپزشکی کودکان، مواجهه با چالش‌های منحصربه‌فردی چون رفتار متغیر کودکان، ریسک بالای پوسیدگی، و نیاز به درمان‌های سریع و مؤثر، امری روزمره است.

در این میان، انتخاب ماده ترمیمی مناسب، نقشی کلیدی در موفقیت درازمدت درمان و حفظ سلامت دهان و دندان کودکان ایفا می‌کند.

مواد ترمیمی ایده‌آل در این گروه سنی نه تنها باید خواص مکانیکی قابل قبولی داشته باشند، بلکه ویژگی‌هایی چون زیست‌سازگاری، آزادسازی فلوراید، و کاربرد آسان نیز از اهمیت بسزایی برخوردارند.

تصور کنید کودک مضطربی روی یونیت نشسته و شما نیاز به یک ترمیم سریع و در عین حال بادوام در یک مولر شیری با پوسیدگی متوسط دارید. یا شاید با یک بیمار با بهداشت دهان ضعیف و ریسک بالای پوسیدگی‌های جدید مواجه هستید.

در چنین سناریوهایی، یک ماده ترمیمی “هوشمند” که بتواند فراتر از پرکردن یک حفره عمل کند، موهبتی بزرگ خواهد بود. گلاس آینومرها (Glass Ionomer Cements – GICs)، با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، دقیقاً چنین راه‌حلی را در اختیار دندانپزشکان قرار می‌دهند.

همچنین بخوانید >>> دهان‌بازکن و زبان‌گیر PropGard Ultradent

گلاس آینومر چیست و چرا در دندانپزشکی کودکان می‌درخشد؟

سیمان‌های گلاس آینومر، مواد ترمیمی همرنگ دندان هستند که از واکنش یک گلاس پودری (مانند سیلیکات آلومینو فلوئوراید) با یک اسید پلی‌آلکنوئیک مایع (مانند پلی‌آکریلیک اسید) به دست می‌آیند [1].

این واکنش اسید-باز منجر به تشکیل یک ماتریکس نمکی می‌شود که ذرات گلاس واکنش‌نداده را در بر می‌گیرد.

اما جادوی واقعی گلاس آینومرها در خواص ذاتی آن‌ها نهفته است:

• آزادسازی فلوراید (Fluoride Release):

این شاید شاخص‌ترین و مهم‌ترین ویژگی گلاس آینومرها، به‌ویژه در دندانپزشکی کودکان باشد. GICها مانند یک مخزن هوشمند عمل کرده، فلوراید را به طور مداوم در محیط اطراف آزاد می‌کنند

و می‌توانند پس از تماس با منابع فلوراید خارجی (مانند خمیردندان حاوی فلوراید) مجدداً شارژ شوند (اثر “rechargeability”).

این آزادسازی فلوراید به جلوگیری از دمینرالیزاسیون مینا و عاج و حتی رمینرالیزاسیون ضایعات پوسیدگی اولیه کمک شایانی می‌کند و ریسک پوسیدگی‌های راجعه در اطراف ترمیم را به شدت کاهش می‌دهد [2].

• چسبندگی شیمیایی (Chemical Adhesion):

گلاس آینومرها توانایی برقراری پیوند شیمیایی مستقیم با ساختار دندان (هم مینا و هم عاج) را دارند. این اتصال از طریق واکنش بین گروه‌های کربوکسیلیک اسید پلی‌آلکنوئیک با یون‌های کلسیم و فسفات هیدروکسی آپاتیت دندان صورت می‌گیرد.

این ویژگی نیاز به تکنیک‌های پیچیده اچینگ و باندینگ کامل را (در انواع معمولی) کاهش داده و سیل مارجینالی بهتری ایجاد می‌کند.

• زیست‌سازگاری (Biocompatibility):

GICها عموماً زیست‌سازگاری خوبی با بافت‌های دهانی، به‌ویژه پالپ دندان، از خود نشان می‌دهند. این امر آن‌ها را به گزینه‌ای ایمن برای استفاده در دندان‌های شیری، حتی در نزدیکی پالپ (با رعایت اصول)، تبدیل می‌کند.

• ضریب انبساط حرارتی مشابه دندان (Coefficient of Thermal Expansion):

این ویژگی به کاهش استرس در فصل مشترک دندان-ترمیم در برابر تغییرات دمایی کمک کرده و به حفظ سیل مارجینالی در طول زمان یاری می‌رساند.

• کاربرد نسبتاً آسان:

در مقایسه با کامپوزیت‌های رزینی که به رطوبت بسیار حساس هستند، برخی انواع گلاس آینومرها (به‌ویژه انواع معمولی)

تحمل بیشتری نسبت به رطوبت داشته و کاربرد آن‌ها در محیط دهان کودکان که کنترل رطوبت گاهی چالش‌برانگیز است، ساده‌تر می‌باشد.

انواع گلاس آینومرها: معمولی (Conventional) در برابر اصلاح‌شده با رزین (RMGI)

به طور کلی، دو دسته اصلی از گلاس آینومرها در دندانپزشکی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند:

• گلاس آینومرهای معمولی یا سنتی (Conventional Glass Ionomer Cements – C-GICs):

این دسته از طریق یک واکنش اسید-باز خالص سخت می‌شوند.

مزایا: آزادسازی فلوراید بالا، چسبندگی شیمیایی خوب، زیست‌سازگاری عالی.

معایب: حساسیت به رطوبت در مراحل اولیه سخت شدن (نیاز به محافظت با وارنیش یا کوتینگ)،

استحکام مکانیکی پایین‌تر نسبت به RMGIها و کامپوزیت‌ها (مقاومت کمتر در برابر سایش و شکست)،

زمان سخت شدن طولانی‌تر، و زیبایی کمتر (اپسیتی بیشتر).

کاربردهای اصلی در اطفال: ترمیم‌های ART (Atraumatic Restorative Treatment)، ترمیم‌های موقت، ترمیم حفره‌های کلاس V و

کلاس I کوچک، به عنوان لاینر یا بیس، و سیلانت فیشور.

• گلاس آینومرهای اصلاح‌شده با رزین (Resin-Modified Glass Ionomer Cements – RMGIs):

در این دسته، علاوه بر واکنش اسید-باز، یک واکنش پلیمریزاسیون نوری (لایت‌کیور) نیز به فرآیند سخت شدن کمک می‌کند.

این امر با افزودن مونومرهای رزینی (مانند HEMA) و آغازگرهای نوری به فرمولاسیون C-GICها محقق می‌شود [1].

مزایا: استحکام مکانیکی بهبودیافته (مقاومت بیشتر در برابر سایش و شکست نسبت به C-GICها)، زمان سخت شدن سریع‌تر (به دلیل لایت‌کیور)، حساسیت کمتر به رطوبت در مراحل اولیه، زیبایی بهتر

(شفافیت بیشتر و امکان تطابق رنگ بهتر)، و پولیش‌پذیری بهتر. آزادسازی فلوراید نیز همچنان قابل توجه است، اگرچه ممکن است کمی کمتر از C-GICهای با ویسکوزیته بالا باشد.

معایب: پتانسیل انقباض پلیمریزاسیون (هرچند کمتر از کامپوزیت‌های خالص)، و حضور HEMA که در موارد نادر می‌تواند منجر به حساسیت شود (اگرچه در دوزهای معمول بالینی ایمن در نظر گرفته می‌شود).

کاربردهای اصلی در اطفال: ترمیم حفره‌های کلاس I و II (به‌ویژه در دندان‌های شیری)، کلاس V، لاینر و بیس، چسباندن روکش‌های استیل (SSCs) و بندهای ارتودنسی، و ترمیم‌های ساندویچی (ترمیم لایه باز).

گلاس آینومر در  دندانپزشکی کودکان، RMGI در اطفال، Conventional Glass Ionomer،  ترمیم دندان شیری با گلاس آینومر، آزادسازی فلوراید مواد دندانی،کاربرد گلاس آینومر در اطفال

همچنین بخوانید >>> از فلوراید فراتر بروید : نسل جدید پیشگیری با CPP-ACP در دندانپزشکی کودکان

کاربردهای بالینی گلاس آینومرها در دندانپزشکی کودکان: فراتر از یک پرکردگی ساده

تطبیق‌پذیری گلاس آینومرها، آن‌ها را به یک ابزار ارزشمند در جعبه‌ابزار دندانپزشک کودکان تبدیل کرده است:

1. تکنیک ترمیم آتروماتیک (Atraumatic Restorative Treatment – ART):

   • یک روش حداقل تهاجمی که در آن پوسیدگی با ابزارهای دستی حذف شده و حفره با گلاس آینومر با ویسکوزیته بالا (High-Viscosity C-GIC) پر می‌شود.
   • ایده‌آل برای محیط‌های با امکانات محدود یا برای کودکانی که همکاری کمتری دارند [3]. آزادسازی فلوراید نقش مهمی در موفقیت ART ایفا می‌کند.

2. ترمیم‌های موقت و متوسط (Interim Therapeutic Restorations – ITR):

   • مشابه ART، اما اغلب به عنوان یک اقدام موقت برای کنترل پوسیدگی و ارزیابی وضعیت پالپ قبل از ترمیم نهایی یا در کودکانی با پوسیدگی‌های متعدد (Caries Rampant) استفاده می‌شود.

3. ترمیم حفره‌های کلاس I، II، III و V در دندان‌های شیری:

   • C-GICها: مناسب برای حفره‌های کلاس I کوچک و کلاس V که تحت استرس اکلوزالی شدید نیستند.
   • RMGIs: به دلیل خواص مکانیکی بهتر، گزینه مناسبی برای حفره‌های کلاس I و II با اندازه متوسط در دندان‌های شیری هستند. همچنین برای ترمیم‌های کلاس III و V که نیاز به زیبایی بیشتری دارند، انتخاب خوبی محسوب می‌شوند.

4. لاینر و بیس (Liner and Base):

   • هم C-GICها و هم RMGIها می‌توانند به عنوان لاینر در زیر ترمیم‌های آمالگام یا کامپوزیت برای آزادسازی فلوراید و ایجاد سد حرارتی/شیمیایی استفاده شوند. به عنوان بیس نیز برای پر کردن آندرکات‌ها و کاهش حجم ماده ترمیمی نهایی کاربرد دارند.

5. چسباندن (Luting):

   • RMGIs به طور گسترده برای سمان کردن روکش‌های استیل ضدزنگ (SSCs) و بندهای ارتودنسی استفاده می‌شوند. آزادسازی فلوراید آن‌ها به محافظت از مینای زیر روکش یا بند در برابر دمینرالیزاسیون کمک می‌کند [4].

6. فیشور سیلانت (Fissure Sealant):

   • گلاس آینومرها (به‌ویژه انواع با جریان‌پذیری بالا) می‌توانند به عنوان سیلانت در دندان‌های با ریسک بالای پوسیدگی یا در مولرهایی که به طور کامل رویش نیافته‌اند (و ایزولاسیون برای سیلانت‌های رزینی دشوار است) استفاده شوند. خاصیت آزادسازی فلوراید در اینجا بسیار مفید است.

7. تکنیک ساندویچ (Sandwich Technique):

   • در این تکنیک، گلاس آینومر (معمولاً RMGI) به عنوان یک لایه پایه در پروگزیمال باکس یا عمیق‌ترین بخش حفره قرار داده شده و سپس با کامپوزیت رزینی پوشانده می‌شود. این کار از مزایای آزادسازی فلوراید و چسبندگی گلاس آینومر به عاج در کنار استحکام و زیبایی کامپوزیت بهره می‌برد.
     • تکنیک ساندویچ بسته (Closed Sandwich): گلاس آینومر کاملاً توسط کامپوزیت پوشانده می‌شود و با محیط دهان تماس ندارد.
     • تکنیک ساندویچ باز (Open Sandwich): گلاس آینومر در ناحیه سرویکال باکس پروگزیمال با محیط دهان تماس دارد، که امکان آزادسازی فلوراید در این ناحیه حساس را فراهم می‌کند.

گلاس آینومر در دندانپزشکی کودکان، RMGI در اطفال، Conventional Glass Ionomer،  ترمیم دندان شیری با گلاس آینومر، آزادسازی فلوراید مواد دندانی،کاربرد گلاس آینومر در اطفال

همچنین بخوانید >>> والدین در کنار کودک یا در اتاق انتظار؟

نکات کلیدی در استفاده از گلاس آینومرها: راهنمای عملی

برای دستیابی به بهترین نتیجه با گلاس آینومرها، رعایت نکات زیر ضروری است:

• انتخاب صحیح ماده:

نوع گلاس آینومر (C-GIC یا RMGI) را بر اساس کاربرد بالینی، میزان استرس اکلوزالی، نیاز به زیبایی، و شرایط بیمار انتخاب کنید.

• ایزولاسیون:

اگرچه GICها تحمل بیشتری به رطوبت دارند، ایزولاسیون مناسب (ترجیحاً با رابردم) همچنان برای جلوگیری از آلودگی با بزاق و خون و دستیابی به بهترین پیوند و خواص مکانیکی توصیه می‌شود.

• آماده‌سازی حفره:

اصول تراش محافظه‌کارانه را رعایت کنید. نیازی به ایجاد گیر مکانیکی وسیع نیست، اما حذف کامل پوسیدگی و ایجاد لبه‌های سالم ضروری است.

• تمیز کردن و آماده‌سازی سطح دندان (Conditioning):

برای C-GICها و بسیاری از RMGIها، استفاده از یک کاندیشنر ضعیف (مانند پلی‌آکریلیک اسید 10-20%) به مدت 10-15 ثانیه برای حذف لایه اسمیر (Smear Layer) و بهبود چسبندگی توصیه می‌شود.

سپس سطح دندان باید به خوبی شسته و به آرامی خشک شود (سطح نباید بیش از حد خشک شود، باید کمی مرطوب باقی بماند – “moist but not wet”).

• مخلوط کردن (Mixing):

دستی: پودر و مایع را طبق دستورالعمل کارخانه سازنده و با نسبت صحیح مخلوط کنید. زمان مخلوط کردن معمولاً کوتاه (حدود 20-30 ثانیه) و تا رسیدن به قوام همگن و براق است. از مخلوط کردن بیش از حد خودداری کنید.

کپسولی: استفاده از کپسول‌های از پیش آماده، نسبت دقیق و مخلوط کردن یکنواخت را تضمین می‌کند.

• قرار دادن (Placement):

ماده را بلافاصله پس از مخلوط کردن و قبل از از دست دادن براقیت سطح (که نشان‌دهنده شروع واکنش سخت شدن است)

در حفره قرار دهید. از ابزارهای مناسب استفاده کرده و از ایجاد حباب هوا یا فضای خالی اجتناب کنید.

• محافظت (Protection) برای C-GICs:

بلافاصله پس از قرار دادن C-GICها و حذف اضافات، سطح ترمیم باید با یک لایه محافظ (مانند وارنیش مخصوص، باندینگ ایجنت بدون پرایمر، یا وازلین) پوشانده شود تا از جذب آب در مراحل اولیه سخت شدن

(که منجر به تضعیف ماده می‌شود) و از دست دادن آب در مراحل بعدی (که منجر به ترک خوردن می‌شود) جلوگیری شود.

این محافظت برای حدود 24 ساعت اولیه بسیار مهم است. RMGIها معمولاً نیاز به این مرحله ندارند یا نیاز کمتری دارند.

• پرداخت و پالیش (Finishing and Polishing):

C-GICs: پرداخت نهایی باید حداقل 24 ساعت پس از قرار دادن (پس از سخت شدن کامل) و ترجیحاً تحت اسپری آب انجام شود.

RMGIs: می‌توانند بلافاصله پس از لایت‌کیور اولیه (حدود 5-10 دقیقه پس از قرار دادن) با ابزارهای چرخنده نرم و تحت اسپری آب پرداخت شوند.

سناریوی بالینی فرضی:

امیر، کودک ۴ ساله‌ای با همکاری متوسط و پوسیدگی کلاس I در دندان 85(ER)85 (E_R)85(ER​) مراجعه کرده است. ریسک پوسیدگی بیمار بالاست.

• طرح درمان: ترمیم کلاس I با RMGI.
• مراحل کلیدی:
  1. ایزولاسیون نسبی با رول پنبه و ساکشن (در صورت عدم امکان رابردم).
  2. تراش محافظه‌کارانه حفره و حذف پوسیدگی.
  3. کاندیشن کردن سطح دندان با پلی‌آکریلیک اسید به مدت 10 ثانیه، شستشو و خشک کردن ملایم.
  4. مخلوط کردن کپسول RMGI و تزریق آن به حفره.
  5. شکل‌دهی اولیه و حذف اضافات.
  6. لایت‌کیور طبق دستورالعمل کارخانه.
  7. پرداخت اولیه پس از چند دقیقه.
  8. توصیه به استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید برای بهره‌مندی از اثر شارژ مجدد فلوراید.

همچنین بخوانید >>> دندانپزشکی احساسی

چالش‌ها و راهکارهای مرتبط با گلاس آینومرها:

• استحکام کمتر نسبت به کامپوزیت یا آمالگام:

در نواحی با استرس اکلوزالی بالا، به ویژه برای C-GICها، ممکن است شکست یا سایش رخ دهد.

راه‌حل: انتخاب دقیق کیس، استفاده از RMGIها در این موارد، و یا در نظر گرفتن گزینه‌هایی مانند روکش استیل در پوسیدگی‌های وسیع.

• زیبایی محدودتر (به‌ویژه C-GICها):

اپسیتی بیشتر و تطابق رنگ کمتر با دندان.

راه‌حل: استفاده از RMGIها که شفافیت و تنوع رنگ بهتری دارند، یا استفاده از تکنیک ساندویچ با کامپوزیت.

• حساسیت به تکنیک: 

اگرچه کاربرد آن‌ها ساده‌تر از کامپوزیت است، اما رعایت دقیق دستورالعمل‌های مربوط به نسبت پودر به مایع، مخلوط کردن، و محافظت اولیه (برای C-GICها) برای موفقیت ضروری است.

گلاس آینومرها، با ترکیب منحصربه‌فردی از آزادسازی فلوراید، چسبندگی شیمیایی، و زیست‌سازگاری، جایگاه ویژه‌ای در دندانپزشکی پیشگیرانه و ترمیمی کودکان دارند.

شناخت دقیق انواع، خواص، و تکنیک‌های کاربرد آن‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت درمان‌های ارائه‌شده به بیماران کوچک ما را ارتقا دهد.

دانش خود را برای ترمیم‌های بی‌نقص، عمق بخشید!

 انتخاب ماده ترمیمی مناسب برای دندان‌های شیری، بیش از یک انتخاب ساده، یک هنر و علم است که مستقیماً بر موفقیت درمان و رضایت بیمار و والدین تأثیر می‌گذارد.

اگر به دنبال ارتقاء مهارت‌های خود در تشخیص دقیق انواع پوسیدگی‌ها، درک عمیق‌تر رفتار مواد مختلف در محیط دهان کودکان و انتخاب بهینه‌ترین طرح درمان هستید، دوره‌های تخصصی ما می‌توانند نقشه راه شما باشند:

تشخیص و طرح درمان پوسیدگی های عمیق دندان های شیری

تشخیص و طرح درمان پوسیدگی های عمیق دندان های شیری

این دوره به شما کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری پوسیدگی‌های عمیق را تشخیص داده و بر اساس آن، ماده ترمیمی و روش درمانی مناسب (از جمله درمان‌های پالپ زنده) را انتخاب نمایید. درک عمیق از میزان پیشرفت پوسیدگی، کلید انتخاب ماده‌ای است که بتواند بهترین سیل و محافظت را برای پالپ فراهم کند.

سیلور دی آمین فلوراید Silver iamine Fluoride (SDF)

سیلور دی آمین فلوراید Silver iamine Fluoride (SDF)

هرچند SDF یک ماده ترمیمی مستقیم نیست، اما به عنوان یک گزینه در مدیریت پوسیدگی، به‌ویژه در شرایط خاص، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. آشنایی با کاربردها و محدودیت‌های SDF می‌تواند در کنار دانش مواد ترمیمی، جعبه ابزار درمانی شما را کامل‌تر کند.

گلاس آینومر در دندانپزشکی کودکان، RMGI در اطفال، Conventional Glass Ionomer،  ترمیم دندان شیری با گلاس آینومر، آزادسازی فلوراید مواد دندانی،کاربرد گلاس آینومر در اطفال

لیست منابع (References):

[1] Nicholson JW, Czarnecka B. Materials for the direct restoration of teeth. In: Nicholson JW, Czarnecka B. Materials for the Direct Restoration of Teeth. Woodhead Publishing; 2016:63-108. (فصل مربوط به گلاس آینومرها)

[2] Wiegand A, Buchalla W, Attin T. Review on fluoride-releasing restorative materials—fluoride release and uptake characteristics, antibacterial activity and influence on caries formation. Dental Materials. 2007;23(3):343-362.

[3] Frencken JE, Leal SC, Navarro MF. Twenty-five-year atraumatic restorative treatment (ART) approach: a comprehensive overview. Clinical Oral Investigations. 2012;16(5):1337-1346.

[4] American Academy of Pediatric Dentistry. Guideline on restorative dentistry. The Reference Manual of Pediatric Dentistry. Chicago, Ill.: American Academy of Pediatric Dentistry; 2023: (بخش مربوط به مواد ترمیمی و سمان‌ها، شماره صفحات دقیق باید از آخرین نسخه بررسی شود).

[5] Mount GJ, Hume WR. Preservation and restoration of tooth structure. 3rd ed. Queensland, Australia: Knowledge Books and Software; 2005. (فصول مرتبط با گلاس آینومرها)

گلاس آینومر در دندانپزشکی کودکان، RMGI در اطفال، Conventional Glass Ionomer،  ترمیم دندان شیری با گلاس آینومر، آزادسازی فلوراید مواد دندانی،کاربرد گلاس آینومر در اطفال